Ben je wel eens in een land geweest waar je de taal helemaal niet van kende? En als je één woord kende, kon je dat woord dan herkennen in het verhaal dat een ‘inboorling’ op mitrailleursnelheid op je afvuurde? Hoe voelde dat?
Zo ongeveer moet een hond zich continu voelen in onze mensenwereld!
Toch is stemgebruik binnen de communicatie met onze hond een belangrijk onderdeel, omdat wij mènsen zo gericht zijn op woorden. Wij kunnen er niet buiten, wij kunnen er maar moeilijk omheen denken. Gelukkig kunnen honden wel een paar losse woordjes – of beter gezegd: klanken – leren. Maar daarbij moeten we hem dan wel goed helpen.
Aangezien de hond alleen maar klanken kan leren herkennen, moeten we bij het kiezen van een commando heel zorgvuldig te werk gaan en een aantal punten in de gaten houden:
Ook is je intonatie bij een commando belangrijk. Zit kan op minstens tien verschillende manieren gezegd worden: vrolijk, glimlachend, neutraal, boos, ongeduldig, als één of twee lettergrepen (“zìhit”), enz. Probeer je commando altijd op dezelfde manier uit te spreken – òf leer je hond bewust jouw verschillende uitspraken van zit.
Een uiterst positieve Britse gedragsdeskundige liet zijn cursisten hun hond leren om op een bars of hard hierkom-commando te reageren. Waarom? Omdat mensen in noodsituaties zelden de tegenwoordigheid van geest hebben hun hond op vrolijke toon bij zich te roepen. En een vrolijk, uitnodigend “hier” klinkt voor een hond heel anders dan een panisch “hier!!!”.
Een neiging die wij als mens hebben als de hond de eerste keer niet luistert naar ons commando, is om het commando te herhalen, vaak steeds harder. Wat zou de gedachte zijn? Als de hond je de eerste keer niet hoort, hoort hij je misschien wel als je maar hard genoeg brult? Aangezien honden veel beter horen dan wij, is het veel waarschijnlijker dat je hond je niet begrijpt of het even te druk heeft met andere zaken. Dan kun je beter daar maatregelen tegen nemen, bijvoorbeeld door een andere plek op te zoeken waar minder spannende dingen om je heen gebeuren, zodat je boodschap wèl tot hem doordringt.
Een andere neiging die wij mensen hebben, is het commando steeds iets anders te zeggen, bijvoorbeeld “af”, “ga af”, “ga nou liggen”, “kom op, ga af”. Wat moet je hond nou doen: komen, opspringen, weggaan of liggen???
Soms proberen we de hond ook uit te leggen wat hij moet doen. In gesproken taal. Hier begrijpt een hond natuurlijk niets van. Als je iets in woorden wilt overbrengen bij je hond, moet je het taalgedeelte van je boodschap toch echt beperken tot wat hij kent en nodig heeft, en niets anders eromheen: het commando.
EN in de aanleerfase dat commando pas geven op het moment dat je hond het gedrag uit begint te voeren!
Als een hond zo slecht is in mensentaal, hoe komt het dan toch dat hij zoveel lijkt te begrijpen van wat je zegt? Dat heeft veel te maken met je manier van spreken èn met je lichaamstaal. Op dit laatste ga ik nu niet in. Over het eerste valt namelijk al heel wat te vertellen.
De manier van spreken kun je opsplitsen in toonhoogte, volume en stemgebruik.
Over toonhoogte zal je instructeur je tijdens de cursus vast al wel eens iets hebben verteld.
Hoge tonen vinden honden meestal wel leuk, en ze zijn dan ook goed te gebruiken voor het prijzen van de hond of om hem uit te nodigen om bij je te komen. Als je een hond prijst met een lage stem, lijkt het net of je gromt, zodat je hond niet merkt dat je blij met hem bent.
Een neutrale stem is vaak rustgevend voor een hond. Dit is ook een prima toonhoogte om de hond te prijzen als je een rustige oefening met hem doet die hij moet voortzetten, zoals de af of de blijf. Met een hoge, dus uitnodigende stem, vraag je je hond in zo’n situatie in feite om overeind te komen, ook al geef je op dat moment een commando dat hem het tegendeel vertelt: de toon gaat voor je hond vòòr het commando.
Een lage stem associeert een hond al gauw met grommen. Een dergelijke stem is dus te gebruiken als jij je hond duidelijk wilt maken dat je afkeurt wat hij op dat moment doet. Als je “foei!” op hoge toon uitspreekt, denkt je hond dat je hem prijst, al kent hij het woordje nog zo goed.
Wat ik vaak zie, is dat cursisten op dezelfde toon de hond prijzen en hun afkeuring laten blijken. En wat ik bij de honden dan altijd zie, is totale verwarring – of zelfs dat nog niet eens: ze begrijpen niet dat er iets te begrijpen valt, en blijven gewoon doen wat ze deden!
Als je een hond altijd op dezelfde toon toespreekt, begrijpt hij nooit wanneer hij nou iets goed doet of wanneer hij iets fout doet. Hij begrijpt niet wat je hem probeert te vertellen. Dat is jammer, want met je stem kun je je hond veel duidelijk maken!
Veel mensen denken dat ze dominant overkomen als ze maar hard schreeuwen tegen hun hond. Als je echter naar een zelfverzekerde hond kijkt, zie je helemaal geen druk machogedoe. Je ziet vooral rust en kalmte, waardoor andere honden in een groep automatisch ook tot rust komen. Ik heb ervaren hondeneigenaars meegemaakt die pas na de dood van hun (meestal) oudste hond merkten dat hij of zij waarschijnlijk de roedelleider was – omdat de andere honden zich nu heel anders gingen gedragen.
Schreeuwen is vooral opruiend voor een hond. Staat je hond op het punt om te gaan knokken, kàn schreeuwen helpen je hond tegen te houden. MAAR… meestal werkt het juist als aanmoediging en doet jouw drukke gedoe juist de lont ontbranden!
Als de baas vaak schreeuwt en brult, went de hond eraan: “ach, zo brult hij altijd, waarom zou ik nu beter luisteren dan de andere keren dat hij zo brult – geeuw”.
Schreeuwen brengt de hond ook geen respect voor je bij, hooguit angst (en dat is echt iets heel anders). Door de angst zal de hond bijvoorbeeld reageren met kalmerende signalen, zoals langzaam bewegen, in een grote boog komen, verstarren. Bij veel mensen wakkert dit gedrag hun woede alleen maar aan, omdat ze het zien als verzet. Dit is natuurlijk tegenovergestelde van wat de hond wil bereiken, maar weet hij veel, een hond kan nu eenmaal echt alleen maar op zijn eigen hondenmanier communiceren!
Iemand die rustig en kalm is, straalt ook bij mensen meestal meer leiderschap uit dan iemand die door heel hard of druk praten en bewegen probeert te imponeren. Honden voelen dit zeker zo. Bovendien is schreeuwen naar een hond zelden nodig: honden horen immers vele malen beter dan wij. Het is een kwestie van je hond leren gehoorzamen op zachte commando’s. Escaleer niet naar steeds harder het commando schreeuwen. Je herhaalt jezelf, terwijl je een commando altijd maar 1x moet geven: je hond leert alleen maar ‘tellen’ en jouw mate van irritatie inschatten in plaats van naar het commando te luisteren.
Een veel betere taktiek is dat je ervoor zorgt dat je hond GRAAG naar je gefluisterde commando’s luistert, omdat er dan iets geweldig leuks gebeurt! Zo hoef ik, sinds ik aan clickertraining doe, nog maar uiterst zelden een commando op harde toon te geven. Ik heb het gewoon niet meer nodig. Mijn honden weten dat als ze opletten en op mijn zachte commando’s reageren, hen iets geweldigs te wachten staat.
Er is een bijkomend voordeel van het rustig geven van commando’s en aanwijzingen aan je hond. ALS je dan eens een keertje in een noodmoment schreeuwt naar je hond, weet hij tenminste dat er iets bijzonders aan de hand is en richt hij zijn aandacht ook op je.
[[[Behalve qua toonhoogte en volume kun je je stem op nog meer manieren gebruiken. Hieronder volgen een aantal voorbeelden en het effect dat dat kan hebben op je hond (en op andere dieren).
Snel herhaalde, korte klanken, meestal op hoge toon, hebben vaak een opruiend effect op de hond, waardoor hij sneller zal gaan bewegen. Dit kan bijvoorbeeld heel gewenst zijn bij het hierkomen (ko’ ko’ ko’ ko’ kom!). Het ‘hierkom’-signaal van de fluit bij de jacht komt hiermee perfect overeen. Beginnen jagers hierbij met ‘fiet-fiet’ (al een snelle herhaling), als de hond niet komt, escaleren ze het signaal met ‘fiet-fiet, fiet-fiet, fiet-fiet’. Ook veel fokkers gebruiken dit fenomeen als ze hun puppy’s voor het voeren roepen: “puppypuppypuppy”.
Het herhalen van een commando zoals ik hier aangeef, druist tegen alles in wat je bij de gehoorzaamheid leert: uiteindelijk stokstijf rechtop staan, recht naar de hond toegedraaid en hem met één enkel, kort commando roepen. Deze manier van je hond roepen is eigenlijk alleen geschikt voor wat ik ‘dressuur’ of ‘sport’ noem: je dier allerlei zaken perfect leren te doen op een minimum aan voor hem niet-natuurlijk aansprekende signalen. Met een hond opvoeden heeft het minder te maken. Bij onze Basiscursussen wordt zo’n manier van je hond roepen ook al te zwaar afgestraft, maar in de FCI Obedience levert dit beslist meer aftrek op.
Bij Agility en Flyball, waar je op zo’n beetje alle manieren met je hond mag communiceren als hij maar doet wat jij wilt, mag je deze vorm van hierroepen uiteraard wel gebruiken. Al heb je bij Agility meestal maar tijd voor één, kort, hoog uitgesproken woordje, liefst een afkorting van de naam van de hond.
Langgerekte tonen, meestal op een neutrale toonhoogte, hebben vaak een rustgevend, kalmerend effect op de hond. Als mijn hond naast de fiets te snel liep, vroeg ik hem wat langzamer te lopen met rustige, langregekte tonen (ruuuuustig, hoooooomaaaar). Ook als je in andere situaties een dier kalm wilt hebben, bijvoorbeeld bij nagels knippen of oren schoonmaken, helpt een rustige, vloeiende, kalme manier praten met de hond, waarbij je liefst zelf ook diep en kalm blijft ademhalen.
Een korte, enkelvoudige, harde klank, meestal op een lage of neutrale toonhoogte, heeft vaak het effect een actief gedrag (bijvoorbeeld rennen) accuut af te stoppen. Als je hond bijvoorbeeld op een sloot afrent om erin te springen en je wilt dit niet, dan kun je hem vaak met een harde, korte toon afstoppen: “Ho!” of “Nee!” (Volg dit direct op met een vrolijk, uitnodigend “hier!” op een hoge toon als de hond inderdaad afremt en zich naar je toedraait).
Voor honden is het vaak dus helemaal niet belangrijk wàt je zegt. Het gaat veel meer om de manier waarop je het zegt. Als jij wilt dat bepaalde woorden (commando’s) betekenis hebben voor de hond, gebruik dan altijd dezelfde woorden, spreek ze duidelijk en op normale of zelfs zachte toon uit. Als je variaties hebt in de manier waarop je een commando uitspreekt, leer jouw hond dan die verschillende uitspraken. Ga er niet vanuit dat hij het wel zal begrijpen. En bedenk op wat voor manier je je stem gebruikt bij het geven van een commando. Een laag “Kom hier!” heeft hoogstwaarschijnlijk niet tot gevolg dat je hond vrolijk naar je toe gehuppeld komt. En uit een “foei!” op hoge toon zal je hond echt niet begrijpen dat je boos bent.
Dit verhaal gaat uitsluitend over het gebruik van je stem, wat je je hond daarmee duidelijk kunt maken en hoe je zijn gedrag daarmee kunt beïnvloeden. Een ander belangrijk aspect van je communicatie met je hond is lichaamstaal. Daar kom ik een andere keer graag op terug.
Sandra Hurkmans